باب الناظر هو إحدى أبواب المسجد الأقصى المفتوحة، يقع في الجدار الغربي لساحة المسجد الأقصى، وقد جدد بناؤه في الفترة الأيوبية سنة 1203م في عهد الملك المعظم عيسى بن أحمد، وله عدة أسماء أخرى متداولة مثل باب الحبس لقربه من الحبس أيام العثمانيين، وباب المجلس .

ويتقدم الباب من الجهة الشرقية دركاة مربعة تقع ضمن امتداد الرواق الغربي، وتغطيها قبة مرفوعة على ثلاثة صفوف من المقرنصات، أما فتحة الباب فهي عبارة عن مستطيل ضخم ارتفاعه 4,5 متر وعرضه 2 متر، ويعلو الفتحة المستطيلة قوس موتور تعلوه زخرفة على شكل رواق صغير، وتنفصل مساحة الدركاة عن بقية الرواق بأقواس مدببة. وعلى الدعامة التي تقع على عقد المدخل المدبب والعقد المجاور له من عقود الرواق يوجد نقش حجري، ويبين النقش تاريخ البناء والسلطان الذي جدد في عهده. ويتقدم الباب قنطرة مغطاة بقبو متقاطع يؤدي إلى طريق باب الناظر المؤدية إلى طريق الواد. وفي الجهة الجنوبية من القنطرة مدخل يؤدي بواسطة درج حجري، وفي الجهة الشمالية مدخل المدرسة المنجكية.

وسمي بباب الناظر نسبة إلى ناظر الحرمين الشريفين علاء الدين البصير، وقديماً كان يعرف بباب ميكائيل، ويسمى أيضاً بباب الحبس أو الرباط المنصوري؛ لاستخدام رباط المنصور قلاوون المجاور له كحبس في أخر عهد العثمانيين، ويعرفه الناس أيضاً باسم باب المجلس نسبة للمجلس الأسلامي الأعلى المجاور له، وهو قديم العهد يرجح أن يكون بُني في الفترة الأموية، وأقيمت قبته الضحلة والمقرنصة سنة 707 هـ /1307م، وتم تجديده للمرة الأولى في الفترة الأيوبية في عهد السلطان الملك المعظم عيسى الأيوبي، وجدد للمرة الثانية في الفترة المملوكية سنة 600 هـ /1203م في عهد السلطان محمد بن قلاوون، ويعد باباً رئيسياً للمسجد الأقصى.

 

The Inspector's (Al-Nazir) gate is one of the main open gates of Al-Aqsa Masjed. It is located in the western wall of the courtyard of Al-Aqsa Masjed. It was rebuilt during the Ayyubid period in the year 1203 AD during the reign of the great King Isa bin Ahmed. It has several other common names, such as the Jail Gate (because of its proximity to an Ottoman jail located at the adjacent Ribat Al-Mansouri) and the Council Gate.

The gate is preceded from the eastern side by a square vestibule located within the extension of the western aisle, and covered by a dome held up on three rows of stalactites. As for the gate opening, it is a huge rectangle 4.5 meters high and 2 meters wide. The rectangular opening is topped by a taut arc, which is surmounted by a decoration in the form of a small aisle. The area of the vestibule is separated from the rest of the aisle by pointed arches. On the pier that rests on the arch of the pointed entrance and the arch adjacent to the aisle, there is a stone inscription, and the inscription shows the date of construction and the sultan who renovated it during his reign. The gate is preceded by an arch covered with a cross vault that leads to the path of The Inspector's (Al-Nazir) gate, which leads to the valley road. On the southern side of the arch, there is an entrance that leads to the gate by a stone staircase, and on the northern side is the entrance to the Al-Manjakiyya school.

The gate was named after the inspector of the Two Holy Masjeds, Alaeddin al-Basir. In the past, it was also called Michael’s Gate, the Jail Gate (because of its proximity to an Ottoman jail located at the adjacent Ribat Al-Mansouri) and it also dubbed by locals as the Council Gate (after the Supreme Islamic Council next to it). It is an old gate and it is likely to have been built in the Umayyad period. Its shallow and Stalactites dome was erected in the year 707 AH / 1307 AD, and it was restored for the first time in the Ayyubid period during the reign of the great Sultan Isa. Therefore, it was renovated for the second time in the Mamluk era, during the reign of the Sultan Muhammad bin Qalawun.

Nâzır Kapısı, Mescid-i Aksâ’nın açık kapılarından biridir. Mescid-i Aksâ’nın avlusunun batı duvarında yer alır ve Miladi 1203, Hicri 600 yılında Eyyubîler Dönemi’nde Melikü’l-Muazzam İsa bin Ahmed döneminde yapı restore edilmiştir. Osmanlılar zamanında hapishaneye yakınlığı nedeniyle “Hapishane Kapısı” ve “Meclis Kapısı” gibi yaygın birçok başka adı vardır.

Kapı, batı geçidi uzantısının içinde yer alan kare basamaklarla doğu yönünden ilerler. Üç sıra mukarnas (bezeme) üzerine yükseltilmiş bir kubbe ile örtülüdür. Kapı açıklığı 4,5 metre yüksekliğinde ve 2 metre genişliğinde devasa bir dikdörtgenden ibarettir. Dikdörtgen açıklık, küçük bir revak şeklindeki süslemeyle kaplanmış, güçlü bir kemerle örtülmüştür. Koridor alanı, revakın geri kalan kısmından sivri kavislerle ayrılmıştır. Giriş kemerinin ve yan kemerin üzerinde bulunan sütunun üzerinde ise bir taş yazıt (motif) bulunmaktadır. Yazıt, yapının tarihini ve hangi sultanın devrinde yenilendiğini bildirmektedir. Kapı Vadi Yolu’na doğru Nâzır Kapısı yoluna çıkan çapraz tonozla kaplı bir kemerli geçitle ilerler. Kemerin güney tarafında taş merdiven yoluyla varılan bir giriş, kuzey tarafında ise Mencekiyye Okulu’nun girişi bulunmaktadır.

Mübarek Haremeyn’in nâzırı (bekçisi) Alaaddin el-Basîr’den sonra Nâzır Kapısı olarak adlandırılmıştır. Eskiden Mikail Kapısı olarak biliniyordu. Aynı zamanda Osmanlı Dönemi’nin son zamanlarında, kapının yanındaki Mansur Kalavun’un kervansarayının hapishane olarak kullanılmasından dolayı Hapishane Kapısı veya Ribat el-Mansuri olarak da adlandırılıyordu. Civardaki Yüksek İslam Şurası’na istinaden Meclis Kapısı adıyla da bilinir. Çok eskidir, Emevîler Dönemi’nde yapılmış olması muhtemeldir. Basık ve mukarnaslı kubbesi Miladi 1307, Hicri 707 yılında yapılmıştır. Eyyubîler Dönemi’nde ilk kez Melikü’l-Muazzam İsa El-Eyyubî döneminde yenilenmiştir. İkinci kez ise Miladi 1203, Hicri 600 yılında Sultan Muhammed bin Kalavun’un saltanatında, Memlükler Dönemi’nde yenilenmiştir. Mescid-i Aksâ'nın ana kapılarından sayılmaktadır.